مرثیه‌ای بر بی‌قانونی و افتخار بر بی‌قانونی فضای مجازی
شورای عالی فضای مجازی در هفدهم اسفند سال ۱۳۹۰ با حکم مقام رهبری تشکیل شد. آیت‌الله خامنه‌ای ضمن دستور برای تشکیل شورای عالی فضای مجازی، اعضای حقوقی و حقیقی این شورا را برای مدت سه سال تعیین کردند. چهار سال بعد، با تأخیر، رهبر انقلاب در حکمی اعضای جدید شورای عالی فضای مجازی را برای یک دوره‌ی چهار ساله منصوب کردند.
از سال ۱۳۹۸، با پایان یافتن حکم دوره‌ی چهار ساله‌ی اعضای شورای عالی فضای مجازی، تمدید رسمی عضویت آن‌ها صورت نگرفته و حکمی از سوی آیت‌الله خامنه‌ای برای اعضای جدید یا تمدید دوره‌ی قبلی‌ها صادر نشده است. این مسئله به معنای آن است که اعضای حقیقی و حقوقی این شورا، از نظر حقوقی در وضعیت بلاتکلیفی قرار گرفته‌اند.
«مجلس در رأس همه‌ی امور است.» (امام خمینی، ۱۳ دی ۱۳۶۲). مجلس شورای اسلامی به عنوان تنها مرجع قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران، هنوز قانون جامع و مدونی برای مدیریت و نظارت بر فضای مجازی تصویب نکرده است. «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی»، که به اختصار «طرح صیانت» شناخته می‌شود، اولین تلاش و البته تلاشی ناتمام توسط مجلس برای قانون‌گذاری در حوزه‌ی فضای مجازی بود که البته بعد از کش و قوس‌ها و تغییرات فراوان کنار گذاشته شد.
«همه‌ی کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اِعمال مدیریّت می‌کنند و ما افتخار می‌کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده‌ایم! در حالی که به هیچ وجه افتخار ندارد» (مقام رهبری، ۱ فروردین ۱۴۰۰). این جمله‌ی کوتاه، آینه‌ی تمام‌نمای عملکرد مجلس شورای اسلامی و شورای عالی فضای مجازی در دهه نود و شاید علت اصلی تمدیدنشدن احکام این شورای عالی‌‌ست.
به نظر می‌رسد دغدغه‌مندان و دلسوزان فضای مجازی باید قبل از هرگونه بحث در مورد فضای مجازی، اهمیت قانون‌گذاری برای فضای مجازی را برای نخبگان، قانون‌گذاران و عموم مردم جامعه تبیین کنند.
علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد. پاییز ۱۴۰۱ در ایران با رخدادهای گوناگونی از جمله درگذشت مهسا امینی، واکنش‌های گسترده‌ی اجتماعی رخ داد که منجر شد موجی از محدودیت‌ها و فیلترینگ گسترده در فضای مجازی کشور اعمال شود. پس از فیلترینگ گسترده، استفاده از فیلترشکن‌ها و VPNها به‌طور قابل توجهی افزایش یافت.
به‌جای اعمال محدودیت‌های فوری و گسترده، سیاست‌گذاری‌های منطقی و گفت‌وگوی ملی می‌توانند راه‌حل‌های کارآمدتری برای پیشگیری از بروز بحران‌های مشابه ارائه دهند. برنامه‌ریزی دقیق و حمایت از فضایی که به گفتگو و تبادل نظر کمک کند، می‌تواند به کاهش نارضایتی‌ها و بازسازی اعتماد عمومی منجر شود.
✍🏼 یادداشت هسته‌ی حکمرانی و سیاست‌گذاری به قلم علیرضا جوکار؛ دانشجوی ورودی ۱۳۹۸ کارشناسی ارشد پیوسته، رشته‌ی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، گرایش سیاست‌گذاری فرهنگی، دانشگاه امام صادق(ع)
🎙شما می‌توانید این یادداشت را با صدای گرم محمد براتی نیز بشنوید:
