امروزه شاهد توسعه و پیشرفت روزافزون فضای اینترنت و رسانه‌های مجازی در سطح بین‌الملل هستیم. این امر موجب سهولت در شناخت دیگر ملل، اقوام و به طور کل، فرهنگ‌ها شده است.
رسانه‌های مجازی و اجتماعی، به کانون ارتباطات مردم با یکدیگر تبدیل شده که اگر در سطح کلان به موضوع نگاه کنیم، از فضای مجازی می‌توان به عنوان ابزاری برای "ارتباطات میان‌فرهنگی" نام برد. از آنجا که جهانیان در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند و این بستر به عنوان جزئی از زندگی روزمره‌ی آنها محسوب می‌شود، فرصت خوبی برای دیپلماسی فرهنگی و اصحاب آن به وجود آمده تا از همین رسانه‌ها بتوانند دیگر فرهنگ‌ها را بشناسند و با آنها ارتباط برقرار کنند. فضای مجازی بستری را فراهم کرده که به راحتی می‌توان با مردم سراسر جهان، با هر ملیت و قوم و مذهبی، ارتباط برقرار کرد، با سبک‌زندگی آنها آشنا شد و یا فرهنگ خود را برای‌شان معرفی نمود. حُسن این فضا، برقراری ارتباط با سرعت زیاد و هزینه و زمان کم است و مثل گذشته، حتما نیازی به سفر به دیگر کشورها یا برقراری ارتباط حضوری با دیگران، برای شناخت "فرهنگ" نیست. حُسن دیگر رسانه‌های اجتماعی عمومیت آن است؛ یعنی اقشار مختلف جامعه، با هر شغل و جایگاهی امکان استفاده از آن را دارند. همین مورد برای دیپلماسی فرهنگی قابل بهره‌برداری است. برای مثال جهانگردهایی که به شهر‌های مختلف سفر می‌کنند، در صفحات مجازی خود عکس، فیلم و متن‌هایی را برای معرفی آنجا منتشر می‌کنند و یا برخی بلاگرها که آداب و رسوم اقوام مختلف در داخل یا خارج از کشور را در صفحات خود به اشتراک می‌گذارند. این فعالیت‌ها از یک‌سو باعث معرفی فرهنگ‌های داخلی به مردم خودمان می‌شود که در عین حال، افراد خارج از کشور هم می‌توانند این اطلاعات را دریافت کنند و از سویی دیگر می‌توان با دیگر فرهنگ‌ها آشنایی پیدا کرد که این مورد اگر کنترل نشود، می‌تواند به مسیری برای نفوذ و انتشار فرهنگ‌های ناپسند به دیگر ملل تبدیل شود. نکته‌ای که می‌توان، هم به عنوان نقطه‌ی قوت مطرح کرد، هم نقطه ضعف، دسترسی همه‌ی مردم به اطلاعات فضای مجازی است. نقطه‌ی قوت آن، معرفی و شناخت فرهنگ‌های گوناگون در سطح جهان است اما نقطه‌ی ضعف آن نیز اتفاقاً در همین امر نهفته است. از آنجا که همه‌ی مخاطبان شبکه‌های اجتماعی از دانش و سواد رسانه‌ای کافی برخوردار نیستند، این عمومیت می‌تواند به عنوان یک تهدید برای فرهنگ اصیل و داخلی، از طریق نشر فرهنگ‌های ناپسند غربی برای مردم باشد. ذات انسان، متمایل به زیبایی و جذابیت است که نمونه‌هایی از آن در شبکه‌های اجتماعی نیز وجود دارد؛ یعنی یک متن یا عکس طوری جذاب و گیرا کار می‌شود که مخاطب، ناخودآگاه به سمت آن می‌رود و تحت تأثیر قرار می‌گیرد. از دیگر آثار منفی شبکه‌های اجتماعی، آسان‌شدن امکان اشاعه و تبلیغ فرهنگ‌های غلط با بهره گرفتن از آن است. کافی‌ست مراجع و افراد شاخص شبکه‌های اجتماعی، اقدام به انتشار مسائل مختلفی همچون مد، لباس و سبک زندگی که فرهنگ‌ساز هستند نمایند، تا حتی اگر این اطلاعاتِ به اشتراک گذاشته شده غلط هم باشند، دنبال کننده‌‌های این افراد آنها را بپذیرند؛ چون این افراد شاخص، به عنوان الگو در ذهن دنبال کننده و مخاطب قرار گرفته‌اند.
اگر به افرادی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، آموزش‌های لازم داده شود تا آنها سواد استفاده از این بستر را داشته باشند و قدرت درک و تحلیل محتوای درون این فضا را پیدا کنند، "فضای مجازی" تبدیل به یکی از بهترین وسایل برای ارتباط با دیگر فرهنگ‌ها می‌شود، اما اگر مخاطب در این فضا رها شود، در میان انبوه اطلاعات کذب و مسائل نادرست غرق خواهد شد و این مسئله، می‌تواند خطر بزرگ شبکه‌های اجتماعی برای همه‌ی مردم باشد.
✍🏼 یادداشت هسته‌ی ارتباطات و دیپلماسی به قلم علیرضا آل‌بویه؛ دانشجوی ورودی ۱۴۰۱ کارشناسی ارشد پیوسته، رشته‌ی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، گرایش تبلیغ و دیپلماسی فرهنگی، دانشگاه امام صادق(ع)
🎙شما می‌توانید این یادداشت را با صدای گرم امیرمحمد عرب‌پور نیز بشنوید:
