اعتراض رفتاری فطری و برخاسته از وجود انسان سالم و اجتماعی است؛ انسانی که خداوند برای او حق آزادی و اختیار قائل شده و وظیفۀ مبارزه با ظلم و برقراری عدالت را بر عهده‌اش نهاده است. همچنین شیوۀ اعتراض از آن جهت که نمودی است از هدف و ماهیت اعتراض اهمیت دارد.
در نظام حقوق بین‌الملل نیز به مفهوم اعتراض از آن جهت که برآمده از ویژگی ذاتی هر انسان، یعنی حریت و آزادی است پرداخته شده. البته بدیهی است اعتراض و برگزاری تجمعات اعتراضی تابع قوانین و شرایط خاص هر جامعه‌ای است. چنان که در مادۀ ۲۱ میثاق بین‌المللی مدنی و سیاسی بیان شده است: «حق تشکیل مجامع مسالمت‌آمیز به رسمیت شناخته می‌شود. اعمال این حق تابع هیچ‌گونه محدودیتی نمی‌تواند باشد جز آنچه بر طبق قانون مقرر شده و در یک جامعۀ دمکراتیک به مصلحت امنیت ملی یا ایمنی عمومی یا نظم عمومی یا برای حمایت از سلامت یا اخلاق عمومی یا حقوق و آزادی‌های دیگران ضرورت داشته باشد.»
در قانون اساسی ما نیز به این حق بدیهی هر انسان توجه شده و اصل ۲۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به حق اعتراض پرداخته است.
از گذشته تا به الآن، افراد و گروه‌های معترض سعی داشته‌اند پیام و هدف اعتراض خودشان را با استفاده از یک "نماد" نشان دهند تا هر کس بتواند با توسل به آن نماد، با افراد معترضْ مشترک شود و اعتراض خودش را نشان دهد. برای مثال نماد مشت گره کرده در قرن نوزدهم میلادی سمبل جنبش کارگری بود و بعدها به یکی از نمادهای جنبش سیاه‌پوستان در آمریکا بدل شد.
یا در سال ۲۰۱۸ که فرانسه شاهد اعتراضاتی گسترده در مخالفت با سیاست‌های این کشور بود، معترضان با پوشیدن جلیقه‌های زردرنگ، اعتراض خودشان را به سیاست‌های حکومت فرانسه نشان می‌دادند، که این اعتراضات به «جنبش جلیقه زردها» معروف شد. امروزه استفاده از نمادها و شیوه‌های ابتکاری و به طور کل "هنر" برای رساندن پیام‌های اعتراضی به دیگران، به بخشی جدایی‌ناپذیر از تجمعات و جنبش‌ها تبدیل شده. به همین منظور شاخه‌ای از هنر را به نام «هنر اعتراضی» یا (Protest Art) نام گذاری کرده‌اند. استفاده از هنر برای اعتراض در تاریخ ما نیز سابقه‌ای کهن و طولانی دارد. برای نمونه عبید زاکانی، شاعر و طنزپرداز خوش‌ذوق ایرانی است که ناملایمات اوضاع آشفتۀ روزگار خود را بر نمی‌تافت و اعتراض خود به تزویر و ریاکاری حاکمان را در آثارش به تصویر می‌کشید.
نمونه‌‌ای دیگر از هنر اعتراضی که البته با آنچه Protest Art نامیده می‌شود از نگاه نظری تفاوت دارد، «دیوارنگارۀ حائل بین مرز لبنان و فلسطین» است که در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی و در رثای مقاومت مجاهدان فلسطینی، با هدف پرداخت رویای فلسطین آزاد، در سال ۱۴۰۲ به نمایش درآمد.
رضا قصیر از لبنان، علی جروان از فلسطین، فادی الفرج از سوریه، سمیر بعداش از الجزائر و خانم ولاء محمد از مصر، مجریان این دیوارنگاره بودند.
✍🏼 یادداشت هسته‌ی ارتباطات و دیپلماسی به قلم حامد اکرمی؛ دانشجوی ورودی ۱۴۰۱ رشته‌ی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، گرایش تبلیغ و دیپلماسی فرهنگی، دانشگاه امام صادق (ع)
🎙شما می‌توانید این یادداشت را با صدای گرم امیرعباس گلستانی نیز بشنوید:
